scruple;
conscience;
doubt, distrust;
anguish, sorrow, affliction;
scrupulous, conscientious;
— մտաց, conscience;
scruple;
remorse, compunction;
խղճիւ մտաց, conscientiously, scrupulously;
ազատութիւն խղճի, liberty of conscience;
կշտամբանք խղճի մտաց, accusation, reproach of conscience;
— պահել, ի խղճի լինել մտաց ուրուք, to pretend to have scruples, to scruple to, to be conscientious;
լռեցուցանել զ— մտաց, to stifle remorse;
յազատութիւն խղճի մտացն, for conscience sake.
ԽԻՂՃ πρόσκομμα offendiculum διάκρισις discretio, discrimen μῶσος scelus. որ եւ ԽԵՂՃ. խիճ իմն կծանօղ սրտի. խէթ կամ կայթ սրտիյանդիմանութիւն մտաց. մեղադրութիւն անձամբ անձին. անձկութիւն ոգւոյ. դատումն խիթալի. երկբայութիւն. խտիր. գայթագղութիւն. մեղք. տխեղծութիւն. արատ.
ՄԻ՛ խղճիւ երկմտութեանց։ Չար այնմ մարդոյ է, որ խղճիւն ուտիցէ. (Հռ. ՟Ժ՟Դ. 1. 20։)
Ընդունել զմահքաջ անուամբ՝քան զկեանս խղճիւ. (՟Բ. Մակ. ՟Զ. 19։)
Խոստովանութիւն խղճի մեղացն. (Յճխ. ՟Ժ՟Թ։)
Ազգի ազգի մեղացն խղճիւ լցեալ եմք. (Սարգ. ՟բ. պ. ՟Ղ։)
Մաքրել ի վատթարութեան խղճէ. (Լմբ. սղ.։)
Անպարտ եմք մեք ի խղճոյ կորստեան նորա. (Շ. ընդհանր.։)
Ի խէթ խղճիսխոցոտիմ. (Նար. ՟Կ՟Զ։)
Կասկածեմ ես, եւ ի խղճի են միտք իմ։ Զիա՞րդ ոչ անկանի խիղճ ի խորհուրդս մաքառողաց. (Եփր. թագ. եւ Եփր. համաբ.։)
Եթէ ունիցի ինչ ընդ քեզ խիղճ եղբայրն. որ եւ Խէթ. յն. ինչ մի ընդդէմ քո. (Ոսկ. մ. ՟Ա. 16։)
Յորժամ ինքն զինքենէ ինչ ասասցէ, կարծեօք խղճիւ վկայութիւնն, եւ ի հակառակ զլսօղսն բանին կացուցանէ. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 12։)
Անդամ քրիստոսի անխիղճ. ո՛չխղճիւ ծնանի արիանոս, կամ նեստորիանոս. (Վրդն. երգ.)
Իսկ (Եփր. ել.)
Սովն խղճիւ իւրով, ծարաւն նեղութեամբ իւրով. իմա՛ զանձկութիւն եւ զտագնապ սրտի յերեսաց սովու։
ԽԻ՛ՂՃ. ա. Ունօղ զխիղճ զանձին յանցաւորութենէ. խղճմտական. արատաւոր. չար.
Մի՛ խիղճ մտօք, մի՛ նենգ խորհրդովք մերձենալ առ ահաւոր սեղանն։ Ապա եթէ խիղճ մտօք եւ չարութեամբ մատչիցիս. ի պատիճ եւ ի տանջանս յաւիտենից լինի քեզ. (Ոսկ. ես. եւ Ոսկ. յհ. ՟Ա. 45։)
ԽԻՂՃ ՄՏԱՑ. գ. συνείδησις conscientia. Գիտակցութիւն մտաց. Խիղճ. խղճմտանք.
Նեղեալ ի խղճէ մտաց. (Իմաստ. ՟ժէ. 10։)
Հարկ է հնազանդ լինել՝ ոչ միայն վասն բարկութեանն, այլ եւ վասն մտացն խղճի։ Առ խղճի մտաց զիռոցն իբրեւ զզոհեալ ուտեն. եւ խիղճ մտաց նոցա՝ քանզի տկար է, պղծի։ Խիղճ մտաց նորա որ տկարութեամբ զգածեալ է։ Զխիղճ մտաց տկարացն զայրացուցեալ՝ ի քրիստոս մեղանչէ։ Սրբեսցէ զխիղճ մտաց ձերոց. եւ այլն։
Իսկ (՟Ա. Մակ. ՟Դ. 45.)
Մի՛ լիցի նոցա այն ի խիղճ մտաց. յն ի՛ նախատիս։
Եւ (՟Բ. Մակ. ՟Զ. 25։)
Եւ զայս խիղճ մտաց եւ կեղտ անուն ծերութեանս յաշխարհի թողից. գարշութիւն։
Դատաւոր կացոյց ի վերայ մեր զխիղճ մտաց մերոց. (Ոսկ. յհ. ՟Ա. 13։)
Աստուած եդ ի՛ մեզ զխիղճ մտացն անվրէպ յանդիմանիչ. (Մխ. երեմ.։)
Է՞ր վասն խիղճ մտաց ձերոց ոչ տայ ձեզ համօրէն ի վերայ իրացն ճշմարտութեան կալ. (Սարգ. յկ. ՟Զ։)
Իրաւունս առնել ի խիղճ մտաց իւրոց. (Լմբ. սղ.։)
Կեանք մաշելոյս մտացս խղճիւ։ Գիտեմ զխիղճ մտաց իմոց, եւ միշտ տագնապիմ չարեօքս. (Նար. ՟Բ։ Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ը։)
Ոչ գիտէր զխիղճ մտաց ինչ յանձին իւրում։ Եթէ ոչ անկեալ էր ի խիղճ մտացն, եթէ գուցէ եւ դառնայ վաղիւ, ոչ կաշառէր նմա զորթն դիեցիկ. (Եփր. թագ.։)
Չարութեան կասկած ի խղճի մտի ուրուք ոչ գոյր. (Երզն. մտթ.։)